اهمیت بازی نمایشی برای کودکان نوپا

کودکی با بازی آغاز می‌شود و با آن رشد و غنا می ‌یابد. به هر گونه فعالیت جسمی و یا ذهنی هدف داری که به صورت فردی یا گروهی انجام شود و موجب کسب لذت و برطرف کردن نیاز های کودک شود بازی می گویند. انسان در طول بازی، از واقعیت دور می‌ شود و طوری رفتار می‌ کند که انگار همه چیز متفاوت است. بازی ابزاری است برای برقراری تماس کودک با محیطش و این همان نقشی است که کار در زندگی بزرگسال دارد. بازی پلی است بین خود آگاه کودک و تجربه عاطفی و نمایش دهنده جلوه بیرونی زندگی عاطفی او. یعنی همان کاری که هنر برای بزرگسالان می‌ کند. برخی بازی را تنها وسیله ای برای تفریح کودک قلمداد می‌ کنند در صورتی که این فعالیت، جدی‌ ترین و پر اهمیت‌ ترین فعالیت کودک است که قابل ارزشیابی است. وقتی کودک خردسال نمی‌ تواند افکار و عقاید خود را از راه های مختلف مانند کلام بیان کند، از طریق بازی، خود را ابراز می‌ کند پس می توان کودک و فعالیت هایش را به دقت مشاهده و ارزیابی کرد و در جهت رفع مشکلات، ناهنجاری ‌ها، آموزش و رشد فکری کودک گام برداشت، زیرا کودک از راه بازی، آزمایش و تجربه می‌ کند، نتیجه می ‌گیرد و می ‌آموزد.

بازی نمایشی (Dramatic play) چیست؟

بازی انواع مختلفی دارد یکی از آن ها بازی نمایشی است که در آن احساسات، نیازها و عواطف کودکان می تواند بروز و ظهور کند. بازی نمایشی می تواند کمک کند تا کودک از خود مرکزی بیرون آید و متوجه بیرون خود شود و همچنین به کودک فرصت می دهد تا شخصیت درونی خود را آشکار کند. بازی نمایشی، سبب آشکار سازی شخصیت کودک می شود و از نقطه نظر بازی درمانی بسیار مهم است. کودکان در بازی های نمایشی سعی می کنند افق های وجود خود را گسترش داده و به شکستن محدودیت ها و حصار های سخت و خشکی که اوضاع و احوال خانواده و محیط بر آن ها تحمیل کرده است مبادرت ورزند. بازی نمایشی به طور کلی موجب افزایش مهارت های اجتماعی در کودکان، افزایش روحیه کار جمعی، بلوغ عاطفی و رشد آگاهی می شود. اولین بازی های نمایشی کودک در خانه انجام می شود و آن موقعی است که مثلاً دختر کفش های مادرش را می پوشد و یا پسر به تقلید از پدر روزنامه می خواند و یا تلفنی با مخاطب های فرضی به مکالمه می پردازد و نقش آن ها را به نمایش می گذارد. آن چه در بازی نمایشی اهمیت دارد این است که تماشاچی وجود ندارد و همه در گیر بازی هستند.

ابزارهای بازی نمایشی

در بازی های نمایشی یک شخص، یک شی و یا یک جریان به صورت استعاره ای مورد استفاده قرار می گیرند. مثلا یک تکه چوب را یک اسب در نظر می گیرند. کودک می تواند خود را جای اشخاص و یا اشیایی بگذارد که دوست دارد. با انجام این بازی هاست که نقش های گوناگون اجتماعی را تجربه می کند و با دیگران هماهنگی و همدلی را می آزماید و کم کم مفاهیم انتزاعی در نظرش صورت عینی و قابل لمس پیدا می کنند. بسته به سن یا علایق، کودک شما ممکن است وسایل پیچیده ای را انتخاب کند و با دوستان خود در نقش های پیچیده داستان رو به رو شود یا ممکن است بی سر و صدا سناریوهای ساده ای را تصور کند که به هیچ عروسک، اسباب بازی، لباس یا افراد دیگری احتیاج ندارد.

تخیل و رشد فکری

درحین بازی نمایشی، کودکان خردسال فرصت پیدا می کنند تا صحنه هایی از زندگی خود را دوباره تجربه کنند، لحظاتی که شاهد بوده اند یا در آن ها شرکت داشته اند. بنابراین، ممکن است کودک نوپای خود را ببینید که ناهار “کودکان” خود را درست مثل شما آماده می کند. یا مانند یکی از شخصیت های کارتونی که به تازگی تماشا کرده رفتار می کند.

تکرار حرکات شخصیت های کارتونی نشانه آن است که ذهن کودک نوپای شما شروع کرده به نگهداشتن و یاد آوری تصاویری که دیده است. این اولین قدم به سمت آغاز بازی های پیچیده تر و تفکر نمادین است. شما به عنوان والد از این پس موقعیت هایی که در ادامه اشاره خواهیم کرد را مشاهده می کنید:

مشارکت در بازی های پیچیده تر با کودکان دیگر

کودکان از سن ۲ تا ۳ سالگی به بازی موازی می پردازند. بازی موازی به این گونه است که دو کودک در فاصله ۵۰ سانتی متری یا کمتر و بیشتر هر دو به یک بازی (مثلا ماشین بازی) مشغول هستند. گاهی به یکدیگر نگاه می کنند و اسباب بازی های خود را با هم عوض می کنند، ولی هیچ تعامل دیگری با هم ندارند. به اصطلاح کنار هم بازی می کنند، ولی با هم بازی نمی کنند. حدود ۳ سالگی، کودکان از فضای بازی های موازی دور می شوند و شروع به تعامل با همسالان می کنند در بازی های پیچیده تری از ساختار قبلی بازی هایشان شرکت می کنند اغلب در بازی هایی با همسالان خود شریک می شوند که نسبت به آن بازی علاقه و دیدگاه مشترک با همسالان داشته باشند. این کار باعث می شود تعامل کردن را بهتر بیاموزند و برای تعامل با محیط های اجتماعی تر و شلوغ تر آماده شوند. این یکی از راه هایی است که تلاش می کنند تا جهان اطراف خود را درک کنند.

به عنوان مثال، ممکن است فرزند شما معلم بازی کند در حالی که دوستانش مانند دانش آموز رفتار می کنند. برای آن ها آهنگ می خواند و سعی می کند آن ها را با خود همراه کنند و یا در مورد چیزهایی که می داند برای آن ها سخنرانی کند. تمام مدت این بازی او توانایی خود را برای برقراری ارتباط و تفکر منطقی بهبود می بخشد.

تقلید از دیگران

در ابتدا ممکن است کودک نوپایتان فعالیت و رفتارهای شما را دقیقا مثل خودتان تقلید کند اما همان طور که تفکر پیشرفته تری پیدا می کند تنها به تقلید مو به مو از شما نمی پردازد بلکه نسخه های جدیدی از یک داستان را ایجاد می کند. بنابراین در ابتدا ممکن است وانمود کند که دقیقاً مانند مادرش خرید می کند ولی بعدا حیوانات عروسکی خود را به صف کرده و می رود تا برای آن ها خرید کند و گاهی یکی از آن ها را با خود به خرید می برد.

تمرین تفکر در سطح بالاتر

با ساخت موقعیت های جدید در بازی های نمایشی کودک ناخود آگاه و بدون برنامه ریزی قبلی دنیای خود را از بازی های منفعلانه جدا می کند. بنابراین حتی یک بازی نمایشی ساده، کودکان خردسال را مجبور به برنامه ریزی، سازماندهی و حل مسئله می کند.

استفاده از خلاقیت

معمولا به نظر می رسد کودکان در بازی نمایشی یک داستان را بارها و بارها تکرار می کنند ولی اگر دقت کنیم متوجه می شویم که هر بار چیز تازه ای برای بهتر یا متفاوت کردن سناریو به آن اضافه می کنند.

استفاده از وسایل واقعی اطرافشان برای بازی

کودکان شروع به استفاده از وسایل در دسترس خود برای بازسازی یک موقعیت می کنند. هنگام بازی کودکان را می بینید که از یک کاسه به جای کلاه استفاده می کنند و یا از کنترل تلویزیون به عنوان تلفن همراه.

ایفای نقش به جای شخصیت های واقعی و اشیا

کودکان می توانند نقش مادر یا پدر و یا فردی که توجه آن ها را جلب کرده را بازی و سعی در بازآفرینی کنند. با این بازی آن ها در تلاشند که هم شما را سرگرم و هم توجه تان را به خود جلب کنند. توجه داشته باشید این بازی ها و نقش آفرینی ها با تقلید متفاوت است. اولین باری که کودک شما با تظاهر به قطار بودن در خانه می دود باعث خنده شما خواهد شد، بنابراین او سعی می کند این کار و کارهای مشابه را بارها و بارها انجام می دهد تا همان پاسخ را از شما بگیرد.

تقویت مهارت های کلامی

بازی های تخیلی و نوآورانه به کودکان خردسال کمک می کند تا مهارت های کلامی خود را تقویت کنند زیرا به آن ها امکان استفاده از مهارت های کسب شده و در آمیختن آن ها با خیال پردازی را می دهد. در نظر بگیرید کودکتان وانمود به معاینه ی خرس عروسکی خود می کند. شاید فقط با کلمات ساده به خرس بگویند دهان خود را باز کند یا به او بگویند آیا درد دارد؟ این را با فعالیتی مانند انداختن توپ یا تماشای تلویزیون مقایسه کنید که او نیازی به استفاده از کلمات ندارد.

برخی از نشانه های مهارت سازی کلامی در بازی نمایشی

ایجاد ارتباط بین وسایل

به عنوان کودکان خردسال به طور تصادفی اسباب بازی های خود را در قالب یک خط داستانی یا بازی می چینند و سازماندهی می کنند و هم زمان در ذهن خود به آن ها نقش می دهند و آن ها را دسته بندی می کنند. مطالعات نشان می دهد که بازی نمایشی به کودکان کمک می کند تا بتوانند ارتباطات مشترک و غیر معمولی بین اسباب بازی های خود ایجاد کنند. به عنوان مثال کودک نوپای شما ممکن است به طور طبیعی ارتباطی بین همه فنجان ها و قاشق های سرویس چایخوری ببیند. همچنین او می تواند میان بشقاب ها و سینی چایخوری هم ارتباطی دیگر کشف کند و به طور کل همه ی آن ها راه به عنوان یک بُرد گیم (بازی هایی که روی صفحه یا تخته انجام می شود مثل منچ و مارپله) تصور کند و در زمان بازی هر کدام از آن ها را به خوبی در بازی خود استفاده کند و یا به آن ها نقش دهد و آن ها را مورد خطاب قرار دهد. این کار آغاز توانایی آن ها در استفاده از کلمات توصیفی رایج برای اشیا اطراف است.

با صدای بلند صحبت کردن

وقتی کودکان خود به طور مستقل و به تنهایی بازی می کنند سعی کنید پنهانی آن ها را زیر نظر داشته باشید و مراقبت کنید و به آن ها نزدیک نشوید، در واقع بگذارید در حال خودشان باشند. بدون نیاز به مداخله یا راهنمایی بزرگسالان، آن ها به طور طبیعی ممکن است قصه گویی کرده و یا با صدای بلند فکر کنند و حضور والد یا مراقب آن ها را محدود می کند. محققان به این حالت «گفتار خود محور» می گویند زیرا کودک در دنیای خودش است و اهمیت نمی دهد اطرافیانش چه می گویند. والد یا مراقب با محدودیت ایجاد نکردن و مزاحم فضای کودک نشدن باعث می شود او تلفظ صوتی خود از کلماتی که از دهانش خارج می شود را به هنگام بازی گوش کند و این کار به تقویت مهارت کلامی کودک بسیار کمک خواهد کرد. این کار می تواند کودک را به استفاده و تجربه کردن کلمات (واقعی یا ساخته شده) تشویق کند و کودک با گفتار خودش اعتماد به نفس پیدا کند. (اعتماد به نفسش را به طور مستقل و با استفاده از کلمه سازی خود و تجربه و شنیدن آن ها می سازد.)

بیشتر صحبت کردن

تحقیقات نشان می دهد کودکی که شروع به روایت و ساختن یک داستان می کند بیشتر و بیشتر صحبت خواهد کرد. ممکن است فقط با شنیدن صدای خودشان به وجد بیایند یا مانند کودکان بزرگ تر فقط درگیر داستان شوند و صداهای بیش تری از خود در بیاورند. کودکانی که هنگام بازی نمایشی در شرایط تخیلی مکالمه می کنند (در واقع تمرین مهارت کلامی می کنند) امکان دارد در مکالمه روزمره نیز بیشتر صحبت کرده و با اطرافیان خود بیشتر ارتباط برقرار کنند.

چگونه می توان کودکان را به انجام بازی های نمایشی تشویق کرد؟

کودکان به طور غریزی بازی نمایشی را آغاز می کنند اما در عصر ارتباطات که با بی تحرکی یا کم تحرکی انسان ها همراه شده است، با وجود بازی های کامپیوتری، تلویزیون،‌ گوشی های همراه و فعالیت های سازمان یافته طبیعتا خیال پردازی کودکان محدودتر شده است و فرصت کم تری برای بروز و پرورش تخیل دارند. برای کمک به کودک در ترسیم مزایای بازی های تخیلی می توانید از روش هایی که در ادامه می گوییم استفاده کنید:

• به کودک خود اجازه دهید تا به صورت مستقل در هر زمان و مکانی که دوست دارد بازی کند و نخستین قدم برای شروع بازی خودش به تنهایی بردارد. شما می توانید تلویزیون را خاموش کنید، صدای موزیک را قطع کنید و محیطی آرام را فراهم کنید تا کودک بدون حواس پرتی و آسوده از این که زیر نظر شما نیست شروع به بازی کند و تنها زیر چشمی و بدون کلام حواستان به او باشد.
• گاهی کودک شما دوست دارد در برخی از بازی های او شرکت کنید و ا او وقت مشترک بگذرانید. به عنوان مثال شما ممکن است به یک مهمانی چای بپیوندید یا به او کمک کنید تا مانند کابوی لباس بپوشد، اما فقط در صورت درخواست مستقیم کودک به او کمک کنید و یا در بازی هایش نقش آفرینی نمایید.
• سعی کنید برخی از لوازم بازی های نمایشی مانند صورتک ها، عروسک های بند انگشتی را تهیه کنید. بچه ها در واقع برای ایجاد جهان های خیالی و داستان های مفصل به چیزهای زیادی احتیاج ندارند. گاهی دوست دارند از وسایل اطراف خود استفاده کنند مثلا وسایل آشپزخانه مثل کاسه و قابلمه و قوطی های کوچک تا از آن ها در خیال خود یک پیست ماشین رانی بسازند. یا وقتی شما در حال آشپزی هستید دوست دارد مانند شما رفتار کند، می توانید چند ظرف شبیه ظروفی که هنگام آشپزی استفاده می کنید را در اختیار او قرار دهید تا در کنار شما بازی کند. استفاده از لوازمی که در خانه است می تواند باعث تقویت خلاقیت کودک شود و او را به انجام بازی های نمایشی و ساخت دنیای تخیلی تشویق کند.

• سعی کنید زمان هایی را برای تعامل فرزندتان با سایر کودکان تنظیم کنید. اگر کودک شما در مهد کودک است یا خواهر و برادر دارد نیازی به تلاش شما برای ایجاد ارتباط او با کودکان دیگر نیست چون این نیاز به طور طبیعی برآورده شده است اما برای کودکانی که تک فرزند هستند و یا به مهد کودک نمی روند سعی کنید آن ها را به محیط هایی ببرید که همسالانش حضور دارند مثل پارک و زمین بازی کودکان یا خانه های بازی. درست است که تعامل اجتماعی مولفه ضروری برای بازی های نمایشی نیست، اما به ایجاد مهارت های زبانی و اجتماعی کمک می کند.

در آخر یادتان باشد بازی نمایشی به عنوان بازی نمادین، بازی تخیلی و بازی خلاق نیز شناخته می شود. به عنوان مثال می توان به کودکی اشاره کرد که دوست دارد مانند پدر یا مادرش لباس بپوشد و به عنوان بخشی از بازی های نمایشی عروسک های خود را غذا بدهد یا کودک نوپایی که تصور می کند غواص یا ابرقهرمان است.

برای کسب مهارت فرزندپروری در بستر بازی و شرکت در وبینار معجزه بازی می توانید به سایت اپلیکیشن فارگو مراجعه نمایید.